MONITOROWANIE DOUSZNE: DLACZEGO WARTO KORZYSTAĆ Z OSOBISTYCH SYSTEMÓW MONITOROWANIA?
PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT ODSŁUCHU DOKANAŁOWEGO (WEWNĄTRZUSZNEGO)
Czy pamiętasz, kiedy ostatni raz miałeś dobre doświadczenia z podłogowym systemem odsłuchu? Słyszałeś wszystko, co chciałeś, bez sprzężeń, głośno i wyraźnie (bez niebezpiecznych momentów dla słuchu), a inżynier systemu monitorowania reagował na każdą z twoich próśb? Jeśli nie pamiętasz takiego występu, nie jesteś sam. Każdy, kto występował na żywo, prawdopodobnie nieraz doświadczył obecności słabego systemu monitorowania, ale nawet dobre systemy mają szereg ograniczeń wynikających z praw fizyki, a te prawa nie dają się naginać nikomu. Pomysł odsłuchu osobistego zrodził się z potrzeby stworzenia takiego doświadczania dźwięku na scenie, który pokonywałby ograniczenia właściwe dla podłogowych systemów monitorowania.
NAJWYŻSZA JAKOŚĆ DŹWIĘKU
Istnieje kilka czynników, które w połączeniu ze sobą decydują o znakomitej jakości dźwięku systemów odsłuchu osobistego. Do najważniejszych z nich należy odpowiedni poziom głośności dla wykonawców, możliwość wzmocnienia sygnału przed pojawieniem się sprzężeń zwrotnych, ochrona słuchu, ograniczone obciążenie wokalu, a także mniejsze zakłócanie miksu dla publiczności (FOH) przez zbyt głośne dźwięki docierające ze sceny.
ODPOWIEDNIA GŁOŚNOŚĆ
Najczęstszą prośbą kierowaną do inżynierów systemów odsłuchowych jest „Czy możesz zrobić mnie głośniej?” (Czasami wyrażaną w zdecydowanie mniej grzeczny sposób.) Niestety nie zawsze jest to takie proste. Jest bardzo wiele czynników, które mogą ograniczać to, jak głośny dźwięk może być emitowany, gdy korzystamy z tradycyjnych monitorów podłogowych: moc wzmacniaczy, moc głośników, a co najważniejsze potencjalne wzmocnienie akustyczne. Kolejnym czynnikiem sprawiającym, że słyszenie na scenie jest utrudnione, jest duży poziom hałasu, który zwykle tam panuje. Wielokrotnie wokaliści polegają wyłącznie na monitorach scenicznych, w przeciwieństwie do gitarzystów, basistów, czy klawiszowców, których instrumenty są zazwyczaj już wzmacniane na scenie. Oczywiście perkusiści są wystarczająco głośni bez korzystania ze wzmacniaczy.
Wojny głośności nie są czymś niezwykłym, ponieważ muzycy na scenie mają coraz większe problemy z dobrym słyszeniem siebie, gdy poziom głośności cały czas wzrasta. Czytelność wokali zaczyna być coraz gorsza, gdy do miksu monitorowego są dodawane kolejne instrumenty, zwłaszcza w przypadku, gdy dostępnych jest niewiele torów dla miksów monitorowania. Keyboardy, gitary akustyczne i inne instrumenty, które zazwyczaj korzystają z systemu odsłuchowego, często zaczynają konkurować z wokalem o przestrzeń dźwiękową. System odsłuchu osobistego, który izoluje użytkownika od zagłuszających dźwięków sceny i słabej akustyki pomieszczenia, pozwala muzykowi uzyskać „studyjną jakość dźwięku”, gdy występuje on na scenie.
Miks monitorowy może być w takim przypadku dopasowany do indywidualnych potrzeb i upodobań, bez konieczności walczenia z innymi czynnikami, których kontrola nie zawsze jest możliwa.
POZIOM WZMOCNIENIA PRZED POJAWIENIEM SIĘ SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO
Gdy mówimy o uzyskaniu wyższych poziomów głośności odsłuchu z tradycyjnych scenicznych monitorów podłogowych, zawsze możemy dodać kolejne wzmacniacze oraz głośniki, ale w takich przypadkach nie możemy jednak pokonać praw fizyki. W tym względzie ważne jest pojęcie poziomu wzmocnienia przed pojawieniem się sprzężenia zwrotnego, które określa maksymalny poziom wzmocnienia sygnału mikrofonu przed pojawieniem się sprzężenia zwrotnego. Upraszczając wszystko – im dalej jesteśmy od mikrofonu lub mikrofon jest bliżej głośnika, lub głośnik jest dalej od słuchacza, tym mniejszy jest dostępny poziom wzmocnienia przed pojawieniem się sprzężenia zwrotnego. Wyobraźmy sobie typową scenę. Mikrofon jest blisko naszych ust, co jest właściwe. Mikrofon jest blisko (relatywnie) monitora, co jest niewłaściwe. Monitor jest daleko (relatywnie) od naszych uszu, co jest również złe. W takim scenariuszu sprzężenie zwrotne pojawi się za każdym razem, gdy dźwięk odbierany przez mikrofon będzie emitowany przez monitor i ponownie będzie „słyszany” przez ten sam mikrofon. W celu uzyskania odpowiednio wysokiego poziomu monitorowanego dźwięku potrzebujemy całkiem sporo dostępnego zakresu wzmocnienia. Odsłuch osobisty całkowicie likwiduje problemy związane z poziomem wzmocnienia przed pojawieniem się sprzężenia zwrotnego. „Głośniki” są szczelnie umieszczone w naszym kanale usznym i praktycznie całkowicie odizolowane od mikrofonu. Wyeliminowanie zagrożenia pojawienia się pętli sprzężenia zwrotnego sprawia, że możliwe jest uzyskanie takiego poziomu głośności odsłuchu, jaki jest nam potrzebny. To natomiast prowadzi nas do następnego zagadnienia.
OCHRONA SŁUCHU
Długa ekspozycja na ekstremalnie wysokie poziomy ciśnienia akustycznego może spowodować pogorszenie słuchu, a nawet jego utratę. Niektórzy wykonawcy noszą zatyczki w celu ochrony ich słuchu, ale nawet najlepsze wkładki douszne powodują pewne zmiany charakterystyki częstotliwościowej. Odsłuchy osobiste oferują poziom ochrony słuchu podobny do tego, który zapewniają zwykłe wkładki douszne, ale w ich przypadku dodatkową korzyścią są małe głośniki znajdujące się we wkładkach. Poziom głośności odsłuchu jest w tym wypadku w rękach wykonawcy. Jeśli mamy wrażenie, że jest zbyt głośno, nie ma żadnego usprawiedliwienia tego, że głośność monitorowania nie została zmniejszona do komfortowego poziomu. Z dużym naciskiem zalecamy użycie wbudowanego limitera w celu ograniczenia transjentów o bardzo wysokim poziomie, które mogą doprowadzić do uszkodzenia słuchu i sprzętu.
ZMNIEJSZENIE OBCIĄŻENIA GŁOSU
Z zagadnieniem głośności wiąże się bezpośrednio taka prawidłowość, że możliwość wyraźnego słyszenia dźwięku znacznie zmniejsza wysiłek śpiewania u wokalistów. W celu skompensowania zbyt cichej pracy systemu odsłuchu, który nie zapewnia odpowiedniej głośności dla dobrego słyszenia się przez wokalistę, wielu z nich zaczyna śpiewać z większą siłą niż normalnie. Każdy, kto zarabia na życie swoim głosem, dobrze wie, że gdy go straci, mogą pojawić się poważne problemy życiowe. Mając to na uwadze należy podjąć wszelkie środki ostrożności, aby chronić nasz „instrument”, a systemy odsłuchu osobistego są kluczowym elementem powalającym wokalistom śpiewać przez wiele kolejnych lat.
ODSŁUCH STEREO
Niezwykle istotną zaletą systemów odsłuchu osobistego jest możliwość słyszenia dźwięku w trybie stereo. Chociaż może nie mieć to znaczenia we wszystkich sytuacjach, to szczególnie w przypadkach, gdy jest dostępna ograniczona liczba miksów, miks monitorowy przygotowany w trybie stereo może w znacznie bardziej prawdziwy sposób odtworzyć rzeczywiste środowisko odsłuchu. Praktycznie przez cały czas słyszymy docierające do nas dźwięki w stereo, dlatego też stereofoniczny miks monitorowy zwiększa percepcję naturalnej sceny dźwiękowej. Odsłuch w trybie stereo pozwala również na obniżenie ogólnego poziomu głośności w systemie monitorowania.
ZAKŁÓCANIE MIKSU DLA PUBLICZNOŚCI
Zalety odsłuchu osobistego wykraczają poza te, które mają istotne znaczenie dla wykonawców. Niekorzystnym efektem ubocznym monitorów podłogowych jest przenikanie dźwięku ze sceny na widownię. Głośniki monitorów scenicznych, chociaż cechuje je kierunkowość w paśmie wysokich częstotliwości, niskie częstotliwości emitują mniej lub bardziej we wszystkich kierunkach. Taka sytuacja komplikuje i tak już bardzo trudne zadanie stojące przed inżynierem dźwięku FOH (front-of-house – głównego systemu nagłośnieniowego), który musi równocześnie walczyć z głośną sceną podczas tworzenia miksu dla publiczności. Zbyt głośne niskie częstotliwości emitowane w tył przez monitory sceniczne sprawiają, że miks dla publiczności staje się „zamulony” i może w znaczący sposób ograniczyć zrozumiałość wokalu, szczególnie w przypadku mniejszych sal koncertowych. Wyeliminowanie monitorów podłogowych ze sceny i zastąpienie ich systemami odsłuchu osobistego w znaczący sposób poprawia słyszalność nie tylko na scenie, ale też na widowni.
ŁATWOŚĆ PRZENOSZENIA
Łatwość przenoszenia jest ważnym czynnikiem w przypadku zespołów i artystów, którzy podróżują, a także w przypadku instalacji, w których system dźwiękowy lub miejsce występu zespołu jest po każdym występie natychmiast adaptowane do innych celów. Przyjmijmy, że każdy przeciętny system odsłuchu scenicznego składa się z 3 lub 4 monitorów podłogowych, z których każdy ma po około 20 kg oraz z jednego lub kilku wzmacniaczy mocy o masie ok. 25 kg – w praktyce jest to często relatywnie mały system monitorowania.
Po drugiej stronie może być kompletny system odsłuchu osobistego, który bez problemów zmieści się w aktówce. Uwzględniając tylko aspekt estetyczny – usunięcie monitorów podłogowych oraz grubych kabli głośnikowych ze sceny znacznie poprawia jej ogólny wygląd. Jest to szczególnie ważne dla zespołów i artystów występujących na różnego typu imprezach firmowych, na weselach, czy w obiektach sakralnych, gdzie profesjonalny i schludny obraz miejsca występu jest równie ważny jak jakość dźwięku. Systemy odsłuchu osobistego zapewniają czyste i profesjonalnie wyglądające środowisko sceny.
MOBILNOŚĆ
Monitory podłogowe charakteryzują się tworzeniem punktów o dobrym dźwięku („sweet spot”), gdzie wszystko brzmi w oczekiwany sposób. Jeśli jednak przesuniemy się trochę w lewą lub prawą stronę, nagle okazuje się, że dźwięk nie jest już tak dobry.
Odpowiedzialna za tę sytuację jest względnie kierunkowa istota działania głośników, szczególnie w przypadku wysokich częstotliwości. Korzystając z osobistego odsłuchu dousznego wszystko działa tak, jak gdybyśmy korzystali ze słuchawek – dźwięk zawsze przemieszcza się razem z nami.
System odsłuchu osobistego zapewnia taki sam właściwy dla siebie charakter brzmienia w każdym miejscu jego użycia. Gdy używane są monitory podłogowe, bardzo istotny wpływ na ogólną jakość dźwięku na scenie ma akustyka pomieszczenia.
Ponieważ profesjonalne słuchawki douszne skutecznie izolują od dźwięków otoczenia, zewnętrzne właściwości akustyczne możemy usunąć z równania. Teoretycznie, w przypadku zespołu grającego w tym samym składzie, ustawienia systemów monitorowania dousznego mogą pozostać praktycznie niezmienione, a miks monitorowania będzie brzmieć tak samo podczas każdego kolejnego występu.
OSOBISTA KONTROLA DŹWIĘKU
Prawdopodobnie najważniejszą zaletą systemu odsłuchu osobistego jest możliwość bezpośredniej kontroli tego, co słyszymy. Nie umniejszając roli inżyniera dźwięku, który nadal jest odpowiedzialny za precyzyjne przygotowanie miksów odsłuchu, systemy odsłuchu osobistego dają wykonawcom możliwość dokonywania też dość szerokiego zakresu regulacji, takich jak kontrola ogólnej głośności, czy też możliwość wyboru różnych miksów. Jeśli wszystko w miksie musi być głośniejsze, zamiast wykonywać szereg skomplikowanych gestów do inżyniera systemu monitorowania, wykonawca może zwiększyć ogólną głośność tylko dla siebie bezpośrednio z poziomu swojego beltpacka.
Bardziej zaawansowaną kontrolę nad dźwiękiem zapewniają systemy, które posiadają tryb pracy mix, w którym beltpack łączy lewy i prawy kanał audio systemu stereo i przesyła taki połączony sygnał do obydwu słuchawek. W takim przypadku wejścia systemu powinny być traktowane jako „Mix 1” oraz „Mix 2” zamiast kanału lewego i prawego. Kontroler balansu dostępny w odbiorniku działa tutaj jak kontroler miksu, dając wykonawcy możliwość wyboru odsłuchu między dwoma miksami, czy też pozwalając na równoczesny odsłuch obydwu miksów z kontrolą poziomu głośności każdego z nich. Zmieniając pozycję kontrolera w lewą stronę stopniowo zwiększa się udział „Mix 1” w obydwu uszach, przy równoczesnym zmniejszeniu udziału „Mix 2” i odwrotnie, gdy kontroler zmienia pozycję w prawą stronę.
Możliwość kontroli miksu monitorowania przez wykonawców sprawia, że inżynier dźwięku może poświęcić więcej czasu na jeszcze lepsze przygotowanie ostatecznego brzmienia zespołu dla publiczności, zamiast martwienia się tym, czy zespół jest zadowolony z odsłuchu na scenie. Tańsze systemy monofoniczne mogą oferować podobny zakres kontroli, zapewniając wiele wejść na nadajnik, z oddzielną kontrolą głośności dla każdego z nich. W związku z tym nadajnik powinien być umieszczony blisko wykonawcy, aby mógł on szybko wykonać niezbędne regulacje.
WŁASNY MIKS W CZTERECH PROSTYCH KROKACH
